بورس کالا بازاری متشکل و سازمان یافته است که در آن به طور منظم کالا یا کالاهای معینی با روش هایی مشخص مورد معامله قرار می‌گیرند . معمولا در این بازار تعداد زیادی از عرضه‌کنندگان، کالاهای خود را به خریداران عرضه می نمایند.
هرچند از نظر تئوری طبقه‌بندی‌های متعددی برای بورس کالا وجود دارد؛ اما با گسترش بازارها، عملا چندین نوع ازنظام های اقتصادی بورس کالا در قالب یک تشکل متمرکز قرار گرفته است. به طور معمول بورس‌های کالایی را در کنار بورس‌های اوراق بهادار تعریف می‌کنند. رسم است که کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پنبه، گندم، برنج و... در بورس کالا داد و ستد می شوند.
توجه:
نحوه خرید و فروش در بورس کالای ایران در مقاله زیر آمده است:
درحال حاضر زمینه های فعالیت بورس کالای ایران عبارتند از :
• فلزات و مواد معدنی (کانی های فلزی)
• محصولات شیمیایی و پتروشیمی
• محصولات کشاورزی
• معاملات آتی ( Future )
اهداف و مزایای بورس کالا
بی شک از مهمترین اهداف تاسیس بورس کالا ایجاد بازاری قانونمند، شفاف سازی معاملات و قیمتها ، حذف واسطه گریهای غیرضروری و مبادله آزاد کالا بین عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان است. حضور مستمر نهادهای نظارتی ، تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و تجار به همراه حضور کارشناسان و ناظران ، بازاری شفاف و عاری از خلل در روند عرضه و تحویل کالا را نوید می دهد. در واقع خریداران و فروشندگان در بورس کالا با خیالی آسوده ازخرید و فروش خود ، از مزایای مترتب بر قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می‌شوند.
مهمترین اهداف بورس کالا را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:
• ایجاد بازاری منسجم ، سازمان یافته و قانونمند برای تسهیل داد و ستد نقدی و آتی کالا ، که در آن قیمت ها به صورت شفا ف و در اثر تقابل آزاد عرضه و تقاضا کشف می شود.
• سامان دهی بازار کالاهای خاص نظیر محصولات فلزی کشاورزی ، انرژی و پتروشیمی از طریق مکانیزم اجرائی ناظر بر تعهدات و منافع طرفین معامله.
• کشف قیمت کالاها براساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نیاز بازار.
• حذف واسطه گری و واسطه های غیرضروری در معاملات و خرید و فروش مستقیم بین فروشنده و خریدار.
• کاهش نوسانات مخل بازار و امکان انتقال ریسک.
• کاهش ریسک بین فروشنده و خریدار به دلیل اجرای عملیات از طریق اتاق پایاپای.
• امکان انجام معاملات نقدی و آتی کالا با استفاده از ابزارهای مناسب .
• فراهم سازی تسهیلات مالی برای خرید و فروش.
• تحلیل آماری وضعیت بازار و ارائه خدمات مشاوره در پیش‌بینی نوسانات بازار کالاها به منظور کمک به طرفین معاملات در برنامه ریزی و انجام به موقع تعهداتشان.
• حرکت از یک بازار سنتی به سمت بازار مدرن سرمایه و کالا و تعامل بهتر و قوی تر با بازارهای بین المللی.
• استفاده از مکانیزم فروش سلف در جهت کسب نقدینگی برای بنگاه های تولیدی
• استفاده از مکانیزم معاملات آتی در جهت کاهش ریسک بازار و نیز رونق بخشیدن به بازار کالا و حفظ منافع تولید کنندگان و مصرف کنندگان
به طور کلی، مراجعه کنندگان به بورس کالا را می توان در دو دسته بندی جداگانه قرار داد:
• دسته اول کسانی هستند که می‌خواهند از ریسک نوسان کاذب قیمت ها در امان باشند و در واقع بورس‌های کالا، به عنوان خطرپوش شناخته می‌شوند، مانند تولیدکنندگان کالا، مصرف کنندگان عمده.
• دسته دوم، بر خلاف گروه اول کسانی هستند که از نوسانات قیمت استفاده کرده و سود خود را حداکثر می کنند. در بورس‌های کالا، این گروه با نام سوداگران (Speculator) شناخته می‌شوند.
تولیدکنندگان و بازرگانان مواد اولیه:
همواره یکی از بزرگترین مشکلات تولید کنندگان در ایران مشکل تهیه مواد اولیه به دلیل عدم شفافیت بازار، نامعلوم بودن روند آتی قیمت محصولات و ناکارآمدی نظام تعیین قیمت و توزیع محصولات بوده است. ایجاد بورس کالا ، آهنگ نوید بخشی برای رفع مهمترین بخش از فرآیند عملیات یک واحد تولیدی است.
تولیدکنندگان می توانند با استفاده از ابزارهای داد و ستد در بورس ، در برابر نوسانات قیمت ایمن شوند و با خرید و فروش قراردادهای سلف و آتی، ریسک قیمت را پوشش دهند. بازرگانان نیز می توانند با همین روش با اطمینان خاطر بیشتری از قیمتهای آتی برای صادرات و واردات محصولات موردنظرشان تصمیم‌گیری نمایند.
مصرف‌کنندگان:
صنایعی که مواد عرضه شده در بورس کالا را به عنوان مواد اولیه خود دریافت می نمایند، نقش بسیار مهمی در بازاربرعهده دارند. طبیعتا این صنایع نیز برای برنامه ریزی تولید خود، تمایل دارند از خطرات ناشی از نوسان قیمتها ایمن شوند و با برآوردی مطمئن از قیمت تمام شده، به تولید اقتصادی بپردازند. برای این گروه، بورس کالا مکان مطمئنی برای خرید مواد اولیه، دریافت اطلاعات موثق در مورد روند قیمتها و در نتیجه تضمین سود شرکت است.
سازمان‌های ناظر ، ارائه کنندگان خدمات جنبی و کارشناسان تحلیل گر بازار:
هر چند این نهادها و افراد به طور مستقیم در مبادلات شرکت نمی‌کنند، اما وجود آنها در رونق یا امنیت بازار ضروری است. شرکتهای بیمه، بانکها، انبارها، شرکتهای حمل و نقل، اتاق پایاپای وکارشناسان تحلیل گر از جمله ارائه دهندگان این خدمات و تسهیلات هستند.
